زبان محلی
مردم قالهر از دیرباز به زبان راجی تکلم داشته‌اند اما اکنون نسل جدید قالهر به زبان فارسی صحبت می‌کنند و زبان راجی تنها در میان بزرگان و ریش سفیدان روستا تکلم می‌شود. زبان راجی یا راژی یا رازی یا رایجی یکی از کهن‌ترین زبان‌های ایرانی در فلات مرکزی است.
پیشینه تاریخی زبان راجی:
زبان راجی را باید هم‌سنگ زبان اوستا دانست، زیرا بر اساس نظریات دانشمندان اوستاشناس خاستگاه قومی زرتشت سرزمین رغه یا راگا بوده است، عده‌ای رغه را ری امروزی یا همان رغه یا راگای باستانی می‌دانند و در کتاب سپند اوستا از ری به عنوان «ری زرتشتی» یاد شده است.
باید گفت که این زبان بس شگفت، که نشانه های آن در بخشی از مرکز ایران برجای مانده است، داستانی از یک زبان نیرومند ایرانی است که به دلیل ویژگی های برتر خود، نشان داده که روزگاری دراز در یک قلمرو گسترده، مرکزیت داشته است و یکی از کهن‌ترین زبان‌های ایرانی است. گستردگی جغرافیایی و ریشه‌شناختی این زبان را باید در استان‌های تهران (ری قدیم)، اصفهان، قم، سمنان، یزد، مرکزی، همدان و کردستان جستجو کرد.
البته امروز، راجی یا راژی یا رازی یا رایجی گویش یا زبان محلی معرفی می‌شود که بقایای آن، در مناطق مرکزی ایران و در شهرهایی چون دلیجان، نیم‌ور، محلات، نراق، خوانسار، میمه، جوشقان قالی، وزوان و مناطق مابین کاشان تا نایین مثل روستای نطنز «ابیانه، هنجن، کمجان، بیدهند، فریزهند طرق و کشه و…. »، نطنز قدیم، بادرود و مناطق همجوار آن، اردستان و روستاهای همجوار آن صحبت می‌شود و اکنون نیز در بعضی مناطق دیگر تنها بقایای بعضی لغات آن برجای مانده است.
همانطور که بیان شد این گویش، زمانی مناطق وسیعی از سرزمین‌های ری، همدان، کاشان، اراک و چند منطقه دیگر مثل، اصفهان، نایین، کهک، تفرش، آشتیان، خوانسار و مناطقی دیگر رایج بوده است، و در منابع ادبی مثل ریاض‌الشعرا (۱۱۶۱ هجری قمری) و آتشکده آذر (۱۱۹۳ ه ق) از این گویش نام برده شده است.
استناد دیگر اینکه، در کتاب تاریخ کاشان تصریح شده که منظور از زبان رایجی، ظاهراً لهجه محلی است، در این کتاب آمده که در بعضی از دهات و قرا کاشان به لهجه مخصوصی تکلم می‌شود از جمله در آران و نطنز «بادرود».
کریستن سن، مستشرق دانمارکی قسمتی از لهجه‌های کاشان را مورد مطالعه قرار داده و کتابی در باب آن نوشته است. در همین کتاب تاریخ کاشان نیز بعضی اصطلاحات محلی علی الخصوص اصطلاحات زراعتی بکار رفته است و نویسنده برای استفاده اهل تحقیق آنها را در فهرستی در پایان کتاب جمع‌آوری نموده است. اصطلاح زبان راجی را از سید محمدعلی جمال زاده اهل دلیجان، «نویسنده شهیر ایرانی» شنیده‌اند و در مقاله زبان راجی یا راژی مندرج در نشریه دانشکده ادبیات تبریز (۹: ۲۱۷–۲۱۸۸) از آن سخن داشته‌اند و ممکن است این دو رایجی و راجی یکی باشد.
اما آن چه در این بین با زبان راجی پیوند می‌یابد سرزمین ماد پایین به مرکزیت شهر ری یا راگا است که این بخش از ایران در زمان مادها (ماد راگیانا) یا (راجیانا) نامیده می‌شد (فرهنگ گویش راجی نشلج، به نقل از فرهنگنامه تطبیقی مکان‌های جغرافیایی، ص. ۱۳۵).
بدین ترتیب نام واژه راجی را می‌توان منسوب به گویش راجی یا رازی که مرکز آن در شهر ری واقع بوده است به شمار آورد. این گویش یکی از شاخه‌های زبان پهلوی، زبان رایج در ایران پس از تحول زبان مادی باستان بوده است.
حمزه اصفهانی (وفات ۳۶۰هجری) روایت نموده است که سخن ایرانیان باستان بر پنج زبان روان می‌گردیده که به ترتیب عبارتند از: پهلوی، دری، پارسی، خوزی و سریانی. اما پهلوی، سخن پادشاهان در نشست‌هایشان بدان روان می‌گردیده و آن زبانی است منسوب به (پهله) و این نامی است که بر پنج شهر گذارده می شود: اصفهان، ری، همدان، ماد، نهاوند و آذربایجان (سخن‌واره، پنجاه و پنج گفتار پژوهشی، ص. ۸۵).
به نظر می‌رسد با توجه به آن که گویش پهلوی راجی یا رازی، واژه‌ای که وجه وصفی یا اسم منسوب به شهر ری در سرزمین ماد از دیرباز معروف بوده و گویشی فرا گشته از مادی میانه محسوب می‌گردد.
کاشان و محدوده فرهنگی آن و به روایت کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه سیلک و سایت اریسمان بادرود یکی از مهمترین مناطق راجی زبان در فلات ایران است.
کلانتر ضرابی مولف تاریخ کاشان در مورد زبان راجی مردم حومه کاشان چنین روایت می‌کند: اصل زبان مردم این حدود همین است که در این اوراق نگارش یافته ولی مردم بلوک را غیر از این زبان که زبان واقعی آنهاست زبانی دیگر هست که اهل شهر از فهم آن بی‌خبرند و آن را زبان «رایجی» می‌گویند (تاریخ کاشان، ص.۸۷).
عکس: فرامرز - ۱۳۵۶ شمسی
